بررسی ویژگی های هیدروژئوشیمیایی منابع آب زیرزمینی آبخوان دشت هرزندات

دشت هرزندات یکی از دشت¬های استان آذربایجان شرقی به شمار می¬آید که در حد فاصل بین شهرستانهای مرند و جلفا واقع شده است. این منطقه جزء مناظق نیمه خشک محسوب شده و بارندگی سالانه آن در سال 1391 معادل 247 میلی متر می¬باشد. هدف از این پژوهش بررسی ویژگی¬های هیدروژئوشیمیایی منابع آب زیرزمینی دشت هرزندات و تعیین آنومالی¬ها در مناطق مختلف دشت می¬باشد. سفره تحت فشار به صورت موضعی در بخش شمالی دشت و سفره آزاد در همه نقاط دشت تشکیل شده¬اند، جهت جریان آب زیرزمینی با توجه به خطوط هم پتانسیل از جنوب شرقی به سمت شمال دشت می¬باشد. به منظور بررسی کیفیت آب زیرزمینی دشت هرزندات، علاوه بر جمع آوری اطلاعات صورت گرفته، 16 نمونه از منابع آب مختلف موجود در دشت هرزندات نمونه¬برداری شد. پارامترهای هدایت الکتریکی، درجه حرارت و ph در محل نمونه¬برداری و در آزمایشگاه اندازه¬گیری شدند و نیز با یون¬های اصلی (کلسیم، منیزیم، سدیم، پتاسیم، کلر، سولفات، کربنات و بیکربنات) و یون¬های فرعی (نیترات و فلوراید) در آزمایشگاه آبشناسی بخش علوم زمین دانشگاه تبریز مورد آنالیز قرار گرفتند. ترکیب آب زیرزمینی در منطقه بیشتر از تیپ سولفاته تشکیل یافته است. نتایج حاصل از بررسی هدایت الکتریکی در منطقه نشان می¬دهد که به طور کلی هدایت الکتریکی از جنوب و جنوب شرقی به سمت شمال افزایش می¬یابد که منطبق بر جهت جریان آب زیرزمینی می¬باشد. در قسمت¬های شمال و شمال¬غربی (انتهای دشت) به دلیل قرار گرفتن در منطقه تخلیه، تبخیر از سطح آب زیرزمینی، تأثیر سازندهای تبخیری، پمپاژ آب،ریزدانه بودن آبرفت و نفوذپذیری کم میزان هدایت الکتریکی آبخوان افزایش نشان می¬دهد. با توجه به نتایج آنالیز هیدروشیمیایی مقادیر یون سدیم، کلر، نیترات و فلوراید در بعضی مناطق دارای غلظت بالاتر از حد استاندارد سازمان بهداشت جهانی (who) می¬باشد. در کل می¬توان عامل اصلی این آنومالی¬ها را سازندهای زمین شناسی دانست. با توجه به آنالیز خوشه¬ای، نمونه¬های آنالیز شده در پنج خوشه قرار گرفته¬اند که خوشه اول شامل اکثر نمونه¬ها بوده و هدایت الکتریکی کم دارند، خوشه دوم هدایت الکتریکی متوسط، خوشه سوم هدایت الکتریکی متوسط تا زیاد، خوشه چهارم هدایت الکتریکی زیاد و خوشه پنجم که شامل فقط یک نمونه می¬باشد هدایت الکتریکی خیلی زیاد را نشان می¬دهند. هر کدام از خوشه¬ها با توجه به محتوی نیترات و دیگر پارامترها نیز به زیرگروه¬های دیگری تقسیم شده¬اند. بر اساس روش آنالیز فاکتوری، چهار عامل اصلی موثر بر هیدروشیمی منطقه مورد شناسایی قرار گرفت. عامل¬های اول، دوم و سوم تأثیر سازندهای زمین شناسی و روند تکاملی جریان آب زیرزمینی را نشان می¬دهند و عامل چهارم متأثر از فعالیت¬های انسانی می¬باشد. در عامل نخست کلر، سولفات، منیزیم، کلسیم و هدایت الکتریکی و در عامل دوم سدیم، درصد سدیم و نسبت جذب سدیم و در مولفه سوم بیکربنات و پتاسیم موثر می¬باشند، در حالی که در مولفه چهارم کربنات با نیترات و اسیدیته مرتبط بودند. درواقع عامل¬های اول، دوم و سوم منشأ زمین زاد و عامل چهارم منشأ انسان زاد دارد.